دکتر احد فرامرز قراملکی رئیس بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در همایش بزرگداشت هفته پژوهش در مدرسه علمیه عالی نواب؛ ضمن تبیین بایسته های موضوعی، زبانی و روشی در پژوهش، خاطر نشان کردند: پژوهش گفتگوی معرفتی محقق با پیشینیان، ادله و منابع است. ایشان با تاکید بر اینکه نشریات علمی ـ پژوهشی باید محل گفتگوی معرفتی باشد و نه صرفا محل ثبت نتایج پژوهشی؛ فرمودند: امام رضا علیه السلام آغازگر گفتگوهای معرفتیِ جهانی و بین الادیانی بوده اند.
به گزارش روابط عمومی مدرسه علمیه عالی نواب، همایش بزرگداشت هفته پژوهش با حضور جمعی از مدیران، اساتید و پژوهشگران حوزه علمیه، صبح دوشنبه ۲۱ دی ماه در محل مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شد. در این همایش ضمن رونمایی از آثار برتر پژوهشی اساتید و طلاب مدرسه نواب، از ممتازین پژوهشی و آموزشی مدرسه تقدیر به عمل آمد.
در این مراسم، دکتر احد فرامرز قراملکی، رئیس بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی به ایراد سخنرانی پرداختند. این استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه تهران، ضمن بیان سابقه ی فعالیت های علمی خود در مشهد، گفتند: بیش از ۱۵ سال است که در دانشگاه فردوسی، آستان قدس رضوی و حوزه علمیه مشهد همکاری علمی دارم، ولی خودم را فرزند حوزه میدانم. ایشان همچنین فرمودند: هنگامی که جهت پذیرش مسئولیت بنیاد برای اخذ راهنمایی و مشورت خدمت آیت الله مصباح عاملی رسیدم، فرمودند: اگر شما این مسئولیت را بپذیرید در واقع نیروی ما در آنجا هستید.
این پژوهشگر برجسته که خود صاحب بیش از ۲۰۰ مقاله پژوهشی است، ادامه داد: افسوس می خورم اگر ببینم به جای اینکه دانشگاه از جدیت و از غنای علمی حوزه استفاده کند، خدای نکرده حوزه بخواهد برخی مناسبات غلط دانشگاهی را پیدا کند.
دکتر قراملکی همچنین با اشاره به اینکه؛ بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس هیئت های اندیشه ورزی را در زمینه حجاب و عفاف، زیارت، وقف، چالش های کلامی عمومی شده و… تشکیل داده است خاطر نشان کردند: در هر هیئت اندیشه ورز یک نفر نماینده از حوزه ی علمیه داریم.
ایشان ضمن بیان اینکه؛ در این هیئت ها مسائل مورد نیاز آستان قدس یا مسائلی که آستان قصد برنامه ریزی و سرمایه گزاری بر روی آن را دارد بررسی میشود، درخواست کردند که همکاری های بین حوزه علمیه خراسان و بنیاد پژوهش ها بیشتر شود.
دکتر قراملکی که خود مولف بیش از ۴۰ عنوان کتاب می باشند، در ادامه به تبیین موضوع اصلی سخنان خود وپرداخته و عنوان کردند: بایسته های پژوهشی در جهان معاصر را میتوان به حداقل سه دسته تقسیم کرد: بایسته های موضوعی، بایسته های زبانی و بایسته های روشی.
ایشان افزودند: در خصوص بایسته های زبانی، امروز دو مسئله به وجود آمده است: اول اینکه در پژوهش های دنیا کوتاه ترین و غنی ترین و دقّی ترین زبان را به کار میبرند، این یعنی اساساً زبان پژوهش در دنیا کوتاه نویسی، فنی نویسی و فاخر نویسی است. اما در عین حال موجی در این چند سال اخیر در دنیا ایحاد شده به نام عمومی سازی دانش که ابتدا در پزشکی و بعدا در زمینه هایی مثل حقوق و رسانه و حوزه هایی از الهیات مطرح شد و به شدت مورد توجه قرار گرفت. حرف این بود که علم را با حفظ شان علمی در اختیار مردم قرار دهید و به زبان عمومی بنویسید.
رئیس بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی گفت: من وقتی به بنیاد آمدم اولین ورکشاپی که برای همکاران گذاشتم بحث عمومی سازی علم بود. ایشان همچنین افزود: به نظر من حوزه علمیه و مدارسی مثل مدرسه نواب باید دو کار بکنند: هم علم را با آن وزانتش تولید کنند و هم آن را در اختیار توده مردم قرار دهند . در عرصه شرح آموزه های اسلامی و تفسیر و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و… ما به این زبان علمی و در عین حال عمومی شده به شدت نیاز داریم.
این استاد فلسفه و کلام دانشگاه تهران ضمن تشریح بایسته های موضوعی پژوهش، گفتند: در جهان فعلی، میتوان از «پژوهش های معطوف به انسان» به عنوان موضوعات دارای اولویت نام برد که هم به لحاظ کمی و کیفی و هم به لحاظ سیاست گذاری بسیار اهمیت یافته است.
ایشان سپس به تشریح نمونه هایی از این موضوعات همچون زیست شناسی انسانی و به صورت خاص زیست شناسی ایمان پرداخته و افزودند: این گرایش تخصصی در حال مطالعه بیولوژیک بر روی مومنان است و به این مسئله می پردازد که آیا پروتئین مومنان با غیر مومنان با هم متفاوت است؟ و آیا ما به لحاظ زیست شناسی مرکز تهییج تجارب دینی و احساس دینی داریم؟
ایشان همچنین با اشاره به مباحث علوم انسانی سلامت، کفتند: امروز ۱۴ علم به عنوان علوم انسانی سلامت تعریف شده است و دنیا در حال سرمایه گذاری بر روی آنهاست؛ مثل جامعه شناسی سلامت، ادبیات سلامت، روانشناسی سلامت و…
این استاد حوزه و دانشگاه سپس به تبیین ویژگی های مطالعات معطوف به انسان همچون: تنوع و فراوانی، تخصص گرایی، سرعت بسیار بالا، فراگیری و عمومیت یافتن، و از همه مهمتر کاربردی بودن، پرداختند.
ایشان در تبیین ویژگی تخصص گرایی افزودند: امروز دانش فلسفه به تنهایی ده ها حوزه تخصصی دارد. اخلاق ۴۵ حوزه تخصصی دارد. اگر می خواهید بدانید ضرورت های پژوهشی در دنیا چیست باید بگویم همین الان در یونسکو پروژه اخلاقِ هوش مصنوعی روی میز است و اعتبار مالی بالایی دارد، به طوری که آقای دکتر پاکتچی سفیر ایران در یونسکو به من می گفتند: افرادی را پیدا کنید که این پروژه را ایران جذب کند.
ایشان همچنین در تبیین مسئله سرعت تحول در حوزه های دانش، افزودند: در برخی زمینه‌ها مثل فلسفه ذهن، میتوان گفت هر دو سال آورده های علمی به حوزه تاریخ آن علم منتقل میشود.
ایشان در آخرین فراز از سخنان خود به تبیین بایستگی های روشی پژوهش پرداختند و با طرح این سوال که: «ماهیت اصلی پژوهش چیست؟» به سنت حوزوی مباحثه اشاره کرده و افزودند: سنت مباحثه که سالها در مدارس علمیه ما وجود داشته و امروز در دنیا به نوعی، تازه کشف شده است، مدل و الگویی است که حقیقت پژوهش را نشان می دهد. چون پژوهش چیزی جز یک گفتگوی معرفتی نیست.
رئیس بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، با بیان اینکه پژوهش، گفتگوی معرفتی محقق با پیشینیان، ادله و منابع است؛ خاطر نشان کردند: اگر پژوهش را اینگونه تعریف کنیم، تاریخ علم تاریخ یک گفتگوی معرفتی است. و به نکته بسیار مهمی خواهیم رسید و آن این است که میزان موفقیت پژوهشی ما به میزان مشارکت ما در گفتگوی معرفتی جهانیست. امروز پژوهش به وسیله گفتگو های معرفتی پژوهشگران در سطح جهانی رقم می خورد و این گفتگو فقط مباحثه فیزیکی و حضوری نیست.
ایشن افزودند: اگر از من بپرسید در دنیای امروز پژوهش روی چه چیزی ایستاده است عرض میکنم : گفتگوی بین دانش ها. امروز نمی شود از قرآن همه حقایق را استخراج کنیم مگر اینکه آیات قرآنی چراغ راهی باشند تا با گفتگوهای معرفتی بتوانیم اعماق و ژرفای معانی آنها را کشف کنیم.
دکتر قراملکی با یادآوری این نکته که گفتگوی معرفتی با التقاط یا ترکیب اندیشه ها فرق می کند؛ تاکید کرد: گفتگوی معرفتی، مسئله محور است و هر کسی که این گفتگوی جهانی را تداوم بدهد بخشی از علم است و هرکسی حاشیه‌نشین باشد جزء جریان علمی حساب نمی شود.
ایشان همچنین افزودند: یکی از دلایل اهمیت پیشینه تحقیق در مقالات علمی پژوهشی، همین نکته است. در دنیای امروز هیچ مقاله ای را بدون پیشینه تحقیق چاپ نمیکنند؛ چرا که پیشینه تحقیق یعنی اینکه من بدانم در این مسئله کجای گفتگو هستم. یعنی قبل از من چه گفتگویی بوده و اکنون من کجای این گفتگو می‌خواهم قرار بگیرم.
دکتر قراملکی ادامه داد: گفتگوی معرفتی حداقل سه سطح دارد: گفتگوی معرفتی با منابع و میراث معرفتی پیشینیان، گفتگوی معرفتی در تیم پژوهشی و پژوهش های گروهی، و گفتگوی معرفتی در سطح جهانی با نظریه پردازان و صاحبان دیدگاه ها. سطح سوم در نشریات اتفاق می افتد.
وی افزود: باید نشریات را با سیاست گذاری به محل گفتگو های معرفتی تبدیل کنیم و اگر مقاله ای را چاپ می‌کنیم از استاد دیگری بخواهیم برای ادامه گفتگو یک مقاله دیگر بنویسد و نقد را ادامه دهد.
این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: چون اهمیت گفتگوی معرفتی در پژوهش مورد توجه قرار نگرفته است، مفهوم‌سازی ما از نشریه هم مفهوم‌سازی فقیری شده است. فکر می‌کنیم نشریه محل چاپ مقاله است. در حالی که کار نشریه این نیست. اکنون با این ملاک بگویید در حوزه علمیه خراسان کدام نشریه متکفل گفتگوی علمی جدی شده است؟ چند درصد از نشریات دانشگاهی ما محل گفتگوی معرفتی است؟
ایشان در ضمن مثالی به تبیین مقصود خود از گفتگوی معرفتی پرداختند و افزودند: ما در قرآن و روایات انبوهی از برهان های خداشناسی را داریم. اگر غربی‌ها این برهان ها را می داشتند آنها را وارد گفتگوی معرفتی می‌کردند و پس از مدتی آنها را به برهان های کلاسیک تبدیل می‌کردند. ما در منابع دینی یعنی قرآن و روایات برهان هایی مثل برهان فسخ عزائم ویا برهان عزت در اثبات توحید که در قرآن آمده است، داریم ؛ اینها براهینی هستند که به صورت مجمل در آیات و روایات آمده اند اما در متون فلسفی کلامی و عرفانی مطرح نشده و به صورت برهان در نیامده اند و نقد و بررسی و تقویت نشده‌اند. روش کار غربی ها اینگونه است که می آیند این براهین را صورت بندی میکنند، تقویت می کنند و آن را در یک نشریه منتشر میکنند. نفر دیگری می‌آید و آن را نقد میکنند. دیگری می آید آن نقد را جواب می دهد و صورت برهان را تقویت میکند. یک تاریخی که می‌گذرد، این برهان از صورت غیرکلاسیک تبدیل میشود به برهان کلاسیک و تبدیل به بخشی از علم می شود. مثل برهان اخلاق که کانت توانست صورت‌بندی و مطرح بکند که پس از نقد و بررسی ها امروز به صورت یک برهان کلاسیک مطرح است. در هر کتاب فلسفه دین؛ برهان اخلاق در اثبات صانع به عنوان یک برهان کلاسیک آمده است. مثال دیگر، برهان شرطی پاسکال است که دقیقا در روایتی از امام صادق علیه السلام هم آمده است. منتها پاسکال این را صورت‌بندی و منتشر کرد. سپس نقد و بررسی شد و اکنون به عنوان برهان شرطی پاسکال مطرح است. ما چرا برای برهان فسخ عزائم این کار را نکردیم؟
ایشان افزود: یک دلیلش این است که ما نشریات را محل گفتگوی معرفتی قرار ندادیم. نگاهمان این است که نشریه محل ثبت نتیجه پژوهش است در حالی که این نگاه کافی نیست. نشریه محل ثبت نتیجه تحقیق نیست بلکه محل تداوم تحقیق است. این نگاه باعث می شود که نشریه تبدیل بشود به یک دپارتمان علمی و این نشریه جریان ساز میشود.
استاد فلسفه و کلام دانشگاه تهران گفت: حوزه از این عیب مصون است اما متاسفانه نشریات ما دانشگاهیان، به ارتقاء نامه تبدیل شده است و شاید احدالناسی هم آن ها را نخوانند یا تعداد بسیار کمی بخوانند! ای کاش حوزه علمیه خراسان محلی تعریف کند برای ثبت دستاوردهای علمی که نتایج پژوهشی آنجا ثبت بشود؛ اما مجلات به محل مباحثه وگفتگوی علمی تبدیل بشوند.
دکتر قراملکی ادامه داد: قدمای ما نشریه نداشته‌اند اما حاشیه هایی که بر کتب نوشته میشده، گفتگوی هایی بوده که ادامه داشته است، قدمای ما جریان گفتگوی معرفتی را اینگونه ایجاد می کرده اند.
ایشان نمونه دیگری از گفتگوی معرفتی را بیان کردند و افزودند: تا حالا شما تجربه اداره یک کلاس توسط دو استاد به صورت همزمان را داشته اید؟ امروز در برخی دانشگاه های دنیا ۲ یا ۳ استاد در یک کلاس حضور دارند، چون اساسا گفتگوی آنها در کلاس است که علم را تولید میکند. نباید هر کدام از ما به پهلوان پنبه کلاس خودمان تبدیل بشویم. البته این مسئله سعه صدر و اخلاق گفتگو و دانش میخواهد.
دکتر قراملکی ادامه داد: فلسفه پایان نامه و رساله، گفتگوی گروهی است، استاد راهنما و استاد مشاور و طلبه گفتگوکنند و طلبه گفتگوی علمی را یاد بگیرد. رساله دکتری و جلسه دفاع یعنی جلسه گفتگوی معرفتی ؛ نه جلسه ی رسیدگی به حساب های شخصی و تکه پرانی. ماهیت پایان نامه ها گفتگوی معرفتی است.
رئیس بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی گفت: درخواست من از مدیریت های پژوهشی این است که به سنت پر برکت گفتگوی معرفتی خودمان برگردیم. یادمان باشد افتخارما شیعیان این است که امام رضا علیه السلام آغازگر گفتگوهای معرفتی جهانی و بین الادیانی بوده اند. و این سنت نیاز دارد به تداوم توسط شما!
