چکیده:
یکی از نیازهای اساسی حوزۀ نقد ادبی، تبیین هدفمند و جدید مبانی نظری مکتب فرمالیست است؛ این نیاز مهم توسط این پژوهش نسبت به شاخه فراهنجاری واژگانی محقق گردیده است. در میان پژوهش‌های خوبی که حول نقد و تشخیص فراهنجاری‌های قرآنی صورت گرفته است؛ جای تحقیقی که بتواند الگوی معیّن برای تشخیص فراهنجاری از نوع واژگانی را ارائه دهد کمتر وجود دارد. در این گفتار الگوی زیر ارائه گردید.
هرگونه جابجایی در محور هم‌نشینی و جانشینی و هرگونه حذف و اضافه بر روی محور جانشینی؛ اگر در زنجیره یک واژه (چه مفرد چه مرکب) صورت گیرد و سبب جلب‌توجه مخاطب گردد (توجّه و تعجّب بر خواسته از مؤلفه «نبود واژه تا قبل از آفرینش واژه جدید»)، و تعریف فرا هنجاری واژگانی (شیوه‌ای است که شاعر یا نویسنده برحسب گزینشی که از چارچوب‌های مجاز موجود در نظام همگانی زبان دارد، از قواعد ساخت‌واژه در زبان هنجار، گریز کرده و واژه‌ای جدید می‌آفریند.) را نیز دارا باشد، در این صورت ما با فراهنجاری واژگانی مواجه هستیم. از میان اقسام هشتگانه فراهنجاری، چهار نوع معنایی، نحوی، گویشی و زمانی، امکان خلط مبحث با نوع واژگانی را بیشتر دارند که با توجّه به الگوی بالا طی مباحث کاربردی از هم تفکیک‌شده‌اند.
با بررسی و جستجو‌های انجام‌شده در جزء سی‌ام؛ 19 واژه فراهنجار کشف گردیده است. در واژۀ آفرینی این واژه‌ها از چهار روش استفاده‌شده است که روش اشتقاق صغیر بیشترین بسامد را دارا بوده است. این واژه‌ها عبارت‌اند از: أحقاب، طامّة، سَفَرَة، أبَّ، صاخَّة، غَبَرَة، قَتَرَة، خُنَّس، کُنَّس، تسنیم، طَغوی، سینین، نفّاثات، سِجّین، علّیین، حُطمة،سِجِّیل، زکاة، لیلة القدر.
کلیدواژه‌ها: فرا هنجاری، فرا هنجاری واژگانی، جزء سی‌ام قرآن، برجسته‌سازی، آشنایی‌زدایی، واژه آفرینی، فرمالیست.
