فضای نگهدارنده تربیت (بخش سوم): هماهنگی توقعات با دنیای درونی کودک

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی دیگر از ارکان اساسی فضای نگهدارنده تربیت که پیش از هر تکنیک تربیتی باید مورد توجه قرار گیرد:

هماهنگی توقعات والدین با دنیای درونی کودک

شعر کلیدی:

“چون سر و کارت با کودک فتاد*
پس زبان کودکی باید گشاد”*

سیره پیامبر اکرم (ص):

· “من کان عنده صبی فلیتصا بل له”
(کسی که نزد او کودکی است، باید با او کودکی کند)

خطای رایج والدین: کودک به مثابه بزرگسال کوچک‌شده

تصور نادرست:

· کودک = انسان بزرگسال در سایز کوچک
· توقع رفتار بزرگسالانه از کودک
· نادیده گرفتن تفاوت ماهوی دنیای کودک و بزرگسال

مثال‌های عینی:

· مهمانی: توقع ادب کامل از کودک ۵ ساله
· کنترل حرکات (ندویدن، نپریدن، نریختن)
· رعایت آداب غذاخوری مانند بزرگسالان

تفاوت‌های بنیادین دنیای کودک و بزرگسال

۱. درک متفاوت از بازی

· بازی‌های تکراری برای کودک: جذاب
· بازی‌های تکراری برای بزرگسال: خسته‌کننده

۲. رابطه با تکرار

· کودک: عاشق تکرار (قصه موسی و خضر برای بار پنجاهم)
· بزرگسال: گریزان از تکرار یکنواخت

۳. نیازهای متفاوت

· کودک: نیاز به حرکت، کشف، تجربه
· بزرگسال: نیاز به آرامش، نظم، پیش‌بینی‌پذیری

پیامدهای فشار بی‌جا: قوانین فراتر از سن

فشار تربیتی چیست؟

· وضع قوانین بزرگسالانه برای کودک
· انتظار رفتار فراسنی از فرزند
· الزام‌های بی‌تناسب با ظرفیت رشدی

دو سناریوی محتمل:

۱. پذیرش فشار توسط کودک

· درونی‌سازی قوانین فراسنی
· رفتار بزرگ‌تر از سن
· ظاهر مودب اما آسیب‌دیده روحی
· از دست دادن دوران کودکی

۲. مقاومت کودک در برابر فشار

· ایجاد تنش و تعارض
· کاهش اعتماد به نفس
· شکل‌گیری هویت معترض

ضرب‌المثل عربی:

“شیخو عجبان هما و من یتشیخ فی الصبا”
(پیرمردان عجیبند و آن که در کودکی پیر شود)

الگوی عملی: سیره پیامبر (ص) با کودکان

داستان نماز اول وقت و کودکان:

· کودکان مانع حرکت پیامبر به نماز
· درخواست کودکان: “شتر ما شو!”
· پاسخ پیامبر: “چرا شتر شما نشوم؟”
· بازی با کودکان → تاخیر در نماز جماعت
· راه‌حل: معامله گردو برای آزادی
· لبخند پیامبر: “برادران یوسف، یوسف را به ثمن بخس فروختند، اینان مرا به گردو فروختند!”

نکات آموزنده:

· اولویت‌دهی به دنیای کودک
· هم‌سطح شدن با کودکان
· خلاقیت در حل مسائل
· شادی و طناز بودن در تعامل

مثال‌های فشارهای رایج در تربیت امروز

۱. فشارهای آموزشی

· کودک ۳ ساله حافظ کل قرآن
· کودک ۹ ساله منبر انگلیسی
· نابغه‌پروری اجباری
· محرومیت از بازی و کودکی

۲. فشارهای رفتاری
: “حاج محمد آقا”
· القاب نابجا: “تو پدر منی”
· جابجایی نقش‌ها
· از دست دادن هویت سنی

۳. فشارهای اجتماعی

· اجبار به سلام دادن
· وادار به دست دادن
· عذرخواهی اجباری
· تظاهر به ادب برای رضایت دیگران

آسیب‌شناسی فشارهای بی‌جا

علائم کودک تحت فشار:

· ناتوانی در بازی ساده
· خشم و پرخاشگری پنهان
· کم‌رویی بیمارگونه
· بی‌علاقگی به فعالیت‌های سنی

مثال عینی:

· کودک ۹ ساله‌ای که بادکنک باد کردن بلد نیست
· از خودش نیم از بیست نمره می‌دهد
· هیچ بازی بلد نیست

راهکارهای عملی: همراهی با دنیای درونی کودک

گام اول: شناخت مراحل رشدی

· مطالعه ویژگی‌های هر سن
· پذیرش محدودیت‌های رشدی
· تطابق توقعات با توانمندی‌ها

گام دوم: جایگزینی قانون با زمینه‌سازی

· به جای اجبار، تشویق
· به جای الزام، الگوسازی
· به جای تنبیه، ترغیب

گام سوم: اولویت‌دهی به نیاز کودک

· بازی اولویت است، نه منبر
· شادی مهم‌تر است، نه حافظه
· رشد طبیعی برتر از رشد شتاب‌زده

گام چهارم: مقاومت در برابر نگاه دیگران

· تربیت برای رضای خدا، نه تایید دیگران
· ایستادگی در برابر فشارهای اطرافیان
· اولویت: سلامت روان کودک، نه آبروی والدین

خط قرمزهای تربیت همراه

نبایدها:

· اجبار به سلام دادن
· زور برای دست دادن
· تقلید رفتار بزرگسالان
· قضاوت بر اساس معیارهای بزرگسالانه

بایدها:

· احترام به حریم کودک
· پذیرش محدودیت‌های سنی
· همراهی با دنیای کودک
· صبر در فرآیند رشد

جمع‌بندی: تربیت هم‌گام با رشد

کودک، کودک است
نه بزرگسال کوچک‌شده
نه مینیاتور والدین
نه عروسک خوش‌رفتار

تربیت موفق = هماهنگی توقعات + درک دنیای درونی + احترام به مراحل رشد

خدایا، به ما توفیق ده تا کودکانمان را نه آن‌چنان که می‌پسندیم، که آن‌چنان که هستند ببینیم و دوست بداریم.

ان‌شاءالله با صلوات بر محمد و آل محمد، والدینی فهیم و همراه باشیم.