فضای نگهدارنده تربیت (بخش چهارم): توقعات منطقی و روابط شفاف
بسم الله الرحمن الرحیم
در ادامه مباحث فضای نگهدارنده تربیت، به بررسی دو رکن حیاتی میپردازیم:
ششمین رکن: تطابق توقعات با دنیای درونی کودک
اصل بنیادین:
· توقعات = متناسب با سن، توان و درک کودک
· نه بر اساس آرزوها و آمال والدین
· مطالعه مراحل رشدی هر سن
سه ویژگی توقعات سالم
۱. از لحاظ کمیت: حداقل و ضروری
· کاهش تابلوهای ممنوعه تا حد امکان
· قانونهای کمتر = اجرای بهتر
مثال عملی: خیابان پارکینگ
· خیابان با همه تابلوهای ممنوعه → همه پارک میکنند
· خیابان با برخی تابلوهای ممنوعه → ممنوعهها رعایت میشوند
· تربیت: قانونهای زیاد → کنترل پسزده میشود
مثال تربیتی: مهمانی
· قبل مهمانی: لیست بلند بالا از “نبایدها”
· نتیجه: کودک همه را میشکند و بدتر رفتار میکند
· راهکار: یک انتظار واضح (مثلاً: “آدم باش”)
۲. از لحاظ کیفیت: منطقی و معقول
· پرهیز از کمالگرایی افراطی
· پذیرش محدودیتهای سنی
مثالهای توقعات غیرمنطقی:
· کودک ۴ ساله در نماز جماعت: هماهنگ با امام
· توقع سجده و رکوع کامل
· در حالی که کودک ممکن است جفتی بزند!
· انتظار پاسخ “بله” به جای “ها”
۳. انعطافپذیر و موقعیتی
· قوانین اصلمحور نه جمودمحور
· انعطاف در موقعیتهای خاص
مثالهای انعطاف:
الف) ساعت خواب
· قانون: ساعت ۱۰ خواب
· موقعیت: مهمان آمده، کودکان بازی میکنند
· انعطاف: تا ۱۱ بازی کنند
ب) خوراکی
· قانون: روزی یک خوراکی
· موقعیت: سفر، عید، مناسبت خاص
· انعطاف: امروز دو تا باشد
ج) الگوی الهی
· نماز مسافر: ۴ رکعت → ۲ رکعت
· تسهیل در سختی
· انعطاف بدون شکستن اصول
هفتمین رکن: شفافیت و پیشبینیپذیری روابط
تعریف رابطه سالم:
رابطه باید شفاف و قابل پیشبینی باشد
مشکل روابط مبهم:
· کودک نمیداند عاقبت کارش چیست
· همان رفتار گاهی تشویق، گاهی تنبیه
· ایجاد سردرگمی و اضطراب
مثالهای عملی:
۱. سر کابینت رفتن
· گاهی: قهقهه و تشویق (عکس میگیرند)
· گاهی: داد و فریاد و تنبیه
· سوال کودک: “بالاخره خوبه یا بد؟”
۲. پریدن روی مبل
· گاهی: دستش را میگیرند، میخندند
· گاهی: “بشین! مبل آخر میشه!”
· پیام متناقض: “این بازی خوبه یا بده؟”
۳. شیطنت در خانه vs مسجد
· خانه: شیطنت → بیتوجهی
· مسجد: همان شیطنت → تنبیه
· کودک: “کجا مجازم؟ کجا نیستم؟”
آزمایش روانشناختی: موشهای قفس
شرایط آزمایش:
موش اول
· شوک الکتریکی بدون علامت قبلی
· هر لحظه احتمال شوک
· نتیجه: گیجی، انزوا، بیحرکتی
موش دوم
· اول بوق، سپس شوک
· پیشبینیپذیر
· نتیجه: با شنیدن بوق، خود را جمع میکند
کاربرد تربیتی:
· کودکان در روابط مبهم مانند موش اول میشوند
· هر لحظه بیم تنبیه → اضطراب دائمی
· دو پیامد محتمل:
الف) انزوا و گوشهگیری
· کودک ساکت و بیحرکت
· نمیداند چه کند
· بلاتکلیف در تصمیمگیری
ب) پرخاشگری و عصیان
· کودک همه قوانین را میشکند
· از دست درمیرود
· واکنش افراطی به ابهام
راهکار عملی: ایجاد شفافیت
گام اول: ثبات در برخوردها
· یک رفتار همیشه خوب یا همیشه بد
· نه امروز خوب، فردا بد
· نه برای من خوب، برای پدر بد
گام دوم: تعریف واضح قوانین
· لیست محدود از بایدها و نبایدها
· علت هر قانون را توضیح دهید
· پیامدهای شکستن قانون را مشخص کنید
گام سوم: پیشبینیپذیری نتایج
· کودک بداند نتیجه هر عمل چیست
· تشویق و تنبیه قابل پیشبینی
· مهآلودگی در روابط را حذف کنید
گام چهارم: الگوی روابط مالی
· سرمایهگذاری در بازار مبهم → ریسک بالا
· سرمایهگذاری در بازار شفاف → اعتماد و مشارکت
· تربیت نیز نیاز به شفافیت دارد تا اعتماد ایجاد شود
خلاصه هفت رکن فضای نگهدارنده
۱. پذیرش بیقید و شرط
۲. حضور روانی فعال
۳. تمایزیافتگی
۴. توحیدیافتگی
۵. توقعات هماهنگ با دنیای کودک
۶. توقعات کم، منطقی، انعطافپذیر
۷. شفافیت و پیشبینیپذیری
سخن پایانی
تربیت موفق، پیش از تکنیک، نیازمند بسترسازی است.
این هفت رکن، فونداسیون نامرئی اما حیاتی تربیت هستند.
کودک نیازمند خانهای است با:
· دیوارهای شفاف که بیرون را ببیند
· قوانین معدود که به خاطر بسپارد
· نتایج قابل پیشبینی که آرامش دهد
· توقعات متناسب که او را خرد نکند
خدایا، به ما توفیق ده تا پیش از آنکه بخواهیم فرزندانمان را تغییر دهیم، فضای رشدشان را اصلاح کنیم.
انشاءالله در جلسه آینده، مرور جامع این هفت رکن و سپس آغاز تکنیکهای عملی فرزندپروری.
به برکت صلوات بر محمد و آل محمد، والدینی بسترساز و همراه باشیم.
