حقیقت بندگی؛ نگاهی دوباره به حدیث عنوان بصری
بسمالله الرحمن الرحیم
در باب تذکر، حدیث شریف عنوان بصری از آن روایاتی است که هر بار مرورش کنیم، لایهای تازه از حقیقت بندگی برایمان آشکار میشود. حدیثی که حضرت در آن، بندگی واقعی را نه در شعار، بلکه در سه اصل بنیادین خلاصه میکنند.
حضرت میفرمایند:
«اِنَّ العِلمَ نورٌ یَقذِفُهُ اللهُ فی قَلبِ مَن یَشاء»
علم حقیقی، نوری است که خدا در دل میاندازد؛ اما این نور شرط دارد. شرطش، تحقق حقیقت عبودیت است.
بندگی واقعی در نگاه امام؛ سه اصل بنیادین
امام صادق علیهالسلام حقیقت عبودیت را در سه محور اساسی معرفی میکنند:
۱. نفی احساس مالکیت؛ «هیچ چیز مال من نیست»
«لایَرَی العَبدُ لِنَفسِهِ فیما خَوَّلَهُ اللهُ مِلکاً»
بنده حقیقی، برای خود احساس مالکیت نمیکند.
مال، مالِ خداست؛
من، امانتدارم.
وقتی انسان به این نگاه برسد، انفاق برایش آسان میشود.
چون چیزی را که مال خودش نمیداند، سخت نیست که بدهد.
انفاق؛ راهی به سوی حکمت
آیه شریفه میفرماید:
«وَ مَن یُؤتَ الحِکمَةَ فَقَد أُوتِیَ خَیرًا کَثِیرًا»
نکته لطیف اینجاست که این آیه در سیاق انفاق آمده است.
برخی مفسران گفتهاند:
حکمت را به کسی میدهند که اهل انفاق باشد.
خیلیها درس میخوانند، اما حکیم نمیشوند.
چرا؟
چون انفاق نمیکنند.
حکمت، فقط محصول مطالعه نیست؛
ثمرهی دل کندن است.
انفاق؛ کار او راه افتاد یا کار من؟
نکتهای عمیق از بیانات رهبر معظم انقلاب (مدّ ظلّه):
ایشان ذیل آیه
«وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحون»
میفرمایند:
ما فکر میکنیم وقتی انفاق میکنیم، کارِ طرف مقابل راه افتاده؛
اما حقیقت این است که:
آنطرف ماجرا مشکوک است
شاید مشکلش حل نشود، شاید نیازهایش باقی بماند.
اینطرف ماجرا قطعی است
تو با انفاق، از بخل و حرص نفس نجات پیدا کردهای.
پس فلاح، قبل از آنکه نصیب او شود، نصیب خود تو شده است.
۲. رها کردن تدبیر شخصی؛ واگذاری به خدا
اصل دوم عبودیت:
«وَ لا یُدَبِّرُ العَبدُ لِنَفسِهِ تَدبیرًا»
بنده واقعی، دائم برای خودش نقشه نمیکشد.
همه چیز را به خدا واگذار میکند.
این یعنی:
آرامش
سبک شدن
کم شدن اضطراب
۳. اشتغال کامل به اوامر و نواهی الهی
«وَ جُملَةُ اشتِغالِهِ فیما أَمَرَهُ اللهُ و نَهاهُ»
وقتی انسان واقعاً مشغول فرمان و نهی خدا شود:
دیگر وارد مراء، دعوا، جنجال و خودنمایی نمیشود.
چرا؟
چون وقتش پر است؛
دلش پر است؛
راهش روشن است.
چرا ما زود عصبانی میشویم؟
روایتی زیبا و کاربردی از پیامبر اکرم ﷺ خطاب به امیرالمؤمنین علیهالسلام:
پیامبر فرمودند:
علی جان! زور تو بیشتر است یا زور خدا؟
امیرالمؤمنین فرمودند:
معلوم است خدا.
فرمودند:
ما وقتی خطا میکنیم، خدا ناراحت میشود یا نه؟
با این همه قدرت، خدا میگذرد یا انتقام میگیرد؟
و نتیجه: 👉 خدایی که قدرت مطلق دارد، میگذرد؛
من و تو که ضعیفیم، چرا نمیگذریم؟
ذکر طلایی برای مهار خشم
برای کنترل عصبانیت، پیامبر توصیه فرمودند به مداومت بر این ذکر:
«لا حَولَ و لا قُوَّةَ اِلّا باللهِ العَلِیِّ العَظیم»
یادآوری این ذکر یعنی:
قدرت دست من نیست
قوه دست خداست
من لازم نیست جار و جنجال کنم
نگاهی از دعای عرفه؛ شناخت حقیقت خودمان
امام حسین علیهالسلام در دعای عرفه میفرمایند:
«اِلهی مَن کانَت مَحاسِنُهُ مَساوِی، فَکَیفَ لا تَکونُ مَساوِیهِ مَساوِی»
خدایا،
کسی که خوبیهایش هم آمیخته با بدی است،
چطور بدیهایش بدی نباشد؟
این نگاه، انسان را متواضع میکند
و جلوی دعوا و خودبزرگبینی را میگیرد.
جمعبندی؛ مسیر بندگی واقعی
بندگی واقعی یعنی:
✔️ مالک ندانستن خود
✔️ آسان شدن انفاق
✔️ واگذاری تدبیر به خدا
✔️ اشتغال به امر و نهی الهی
✔️ گذشت، حلم و آرامش
✔️ مهار خشم با یاد خدا
انشاءالله خداوند همه ما را به حقیقت عبودیت برساند
و از اهل حکمت و نور قرار دهد.
صلواتی بر محمد و آل محمد 🌹
