حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی زمانی‌فرد در نشست «پیامد‌های کلامی بحث تشکیک وجود» که با همکاری واحد پژوهش مدرسه علميه عالي نواب و معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد، ارتباط فلسفه و کلام را اجتناب‌ناپذیر توصیف کرد و با بیان اینکه مباحث کلامی مبتنی بر مسائل فلسفی هستند.
به گزارش روابط عمومی مدرسه علمیه عالی نواب، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی زمانی‌فرد در نشست «پیامد‌های کلامی بحث تشکیک وجود» که با همکاری واحد پژوهش مدرسه علميه عالي نواب و معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد، ارتباط فلسفه و کلام را اجتناب‌ناپذیر توصیف کرد و با بیان اینکه مباحث کلامی مبتنی بر مسائل فلسفی هستند، گفت: به همین دلیل است که خواجه نصیر در تجرید الاعتقاد ابتداء مباحث فلسفه و الهیات بالمعنی الاعم را ذکر کرده است.
وی تاثیرگذاری تشکیک در مباحث توحید را در سه محور توحید ذاتی، صفاتی و افعالی قابل بحث دانست و افزود: در محور توحید ذاتی روی سه بخش تبیین واجب تعالی، واجب در محور بساطت و واحدیت خداوند مباحثی وجود دارد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان ضمن بیان چهار مقدمه اصالت الوجود، بساطت الوجود، تشکیک الوجود و نحوه رابطه مراتب تشکیکی با یکدیگر بنحو ارتباط علّی و معلولی و معلول عین الربط و عین الفقر به معلول، عنوان کرد: اگر چیزی عین‌الربط و الفقر شد، بدون وجود مستقل تصور ندارد چه رسد به تحقق؛ بر خلاف سایر فیلسوفان که می‌گویند تحقق معالیل بدون علت محال است، اما جناب صدرا می‌گوید که حتی تصور هم نمی‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین زمانی‌فرد اضافه کرد: طبق این بیان، وجود واجب تعالی، بدیهی می‌شود و این مقدمات، مقدمات تصوّر است و نه مقدمات تصدیق. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌گوید که در قرآن، اصل وجود واجب تعالی بدیهی است و آنچه که برای آن استدلال می‌شود، توحید واجب تعالی است.
وی با بیان اینکه واجب تعالی بسیط من جمیع الجهات است، در مورد چهار نوع بساطت توضیح داد: نوع اول، بساطت از اجزاء مقداری می‌باشد که در برابر ترکیب از اجزاء مقداری قرار می‌گیرد و دومی، بساطت نسبت به اجزاء خارجیه در برابر مرکب از اجزاء خارجیه است.
حجت الاسلام و المسلمين زماني فرد، افزود: نوع سوم، بساطت از اجزاء عقلیه در برابر مرکب از جنس و فصل و نوع چهارم، بساطت نسبت به اجزاء تحلیلیه است؛ یعنی مرکب از وجود و ماهیت نیست. آنچه که مرکب از وجود و ماهیت است، ممکنات مي باشد و آنچه که بسیط از اجزاء تحلیلیه است، واجب الوجود نام دارد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان گفت: حقیقت وجود، حقیقتی تشکیکی است که مراتب ما دون آن محدود است و هرچه مرتبه بالاتر می‌رویم حد و غیری نمی‌ماند که در بالاترین مرتبه آن حد و غیری نیست و این همان بساطت وجود و محض است که در علم کلام به این صفت احدیت می‌گویند.
حجت‌الاسلام والمسلمین زمانی‌فرد در خصوص محور سوم تشکیک در مباحث توحید ذاتی، اظهار کرد: اعلی المراتب تشکیک، صرف الوجود است. صرف الوجود باید نامتناهی باشد، زیرا اگر متناهی بشود، صرف نیست و مرکب است. در واقع، موجود نامتناهی تصور دوم برایش امکان ندارد و قوی‌ترین برهان قبل از بیان تشکیک که متکلمان و فیلسوفان اقامه می‌کردند، برای واحدیت برهان ترکب بود.
وي با بيان اينكه در برهان ترکیب گفته می‌شود اگر دو واجب داشته باشیم، این دو واجب یک ما‌به‌الاشتراک دارند و دو ما‌به‌الامتیاز، توضيح داد: ما‌به‌الاشتراک وجوب وجود است و ما‌به‌الامتیاز، آن چیزی است که واجب اول را از دوم جدا می‌کند در حالی که ترکیب با واجب بودن سازگار نیست.
استاد دروس خارج حوزه علميه خراسان در مورد تاثیرگذاری تشکیک در مباحث توحید صفاتی نیز گفت: اگر بخواهیم عینیت را ثابت کنیم، از طریق صرافت اثبات می‌کنیم. وقتی صرف الوجود شد، تمام کمالات درون آن نهفته است و در صرف الوجود، تمایز و کثرتی راه ندارد زيرا اگر بگوییم کمالات را ندارد یا تمایز با یکدیگر دارند، با صرافت سازگار نیست.
حجت‌الاسلام والمسلمین زمانی‌فرد در محور سوم سخنان خود در مورد توحید افعالی ابراز کرد: اولین مطلبی که تشکیک می‌گوید این است که فعل باری‌تعالی دارای مراتب است و دیگر نکته تشکیک این است که مراتب فعل واجب تعالی با یکدیگر تطابق دارد. تطابق یعنی هر عالم پایین‌تر به‌منزله سایه مرتبه بالاتر است، زیرا به‌منزله علت و معلول‌اند و علت و معلول با یکدیگر سنخیت دارند و عوالم سه‌گانه با یکدیگر داراي تطابق هستند.
وي ادامه داد: این مطلب در تجسّم اعمال بسیار تاثیرگذار است. عمل انسان در عالم ماده یک ظهور دارد، در عالم مثال ظهور ديگر و در عالم عقل، ظهورش طور متفاوتي است.
